Bu makalede, yatırım ile kumar arasındaki zihinsel süreçlerin hormonlarla nasıl bağlantılı olabileceği incelenmektedir. Dopamin, kortizol, adrenalin ve serotonin gibi hormonların finansal kararlar üzerindeki etkileri, deneysel nöroekonomi araştırmalarıyla ele alınacaktır. Ayrıca tarihsel anekdotlar (örneğin Newton’un South Sea Company olayı) bağlamında bu hormonların nasıl rol oynamış olabileceği üzerinde durulacaktır. Sonuçta, finansal karar alma süreçlerini anlamada biyolojik perspektifin önemi vurgulanacaktır.

• Klasik ekonomi, insanlar arasında “rasyonel” aktör varsayar; fakat davranışsal finans ve nöroekonomi bu yaklaşımı sorgular.

• İnsanlar, beklenti, korku, belirsizlik gibi psikolojik durumlara duyarlıdır ve bu durumların altında hormonlarla sinyal verilen biyolojik süreçler yatar.

• Nöroekonomi alanı, beynin karar süreçlerini ölçülebilir hale getirmeyi amaçlar.

• Bu makalede, finansal kararlar verilirken hormonların rolünü irdeleyerek “yatırım mı, kumar mı?” ayrımını biyolojik açıdan ele alacağız.

Aşağıda, finansal kararlarda rol oynadığı düşünülen bazı hormonlar ve etkileri:

Görsel örnekte, beyin içindeki dopaminerjik yollar ve HPA (hipotalamus-hipofiz-adrenal) ekseni beraber gösterilmiştir.

Bir deneysel çalışmada, katılımcılara 8 gün boyunca kontrollü düzeyde kortizol (hidrokortizon) verilmiş ve risk tercihleri ölçülmüştür. Sonuçta: kortizol düzeyi yükseldiğinde bireylerin riskten kaçınma davranışı arttı.

Bu, piyasada stresin artmasıyla yatırımcıların daha muhafazakâr seçimler yapabileceğini işaret eder.

“Neural Correlates of Direct Access Trading in a Real Stock Market” adlı çalışma, gerçek traderlar ile fMRI eşliğinde işlem yaptırarak beyin aktivitelerini ölçmüştür.

• Deneysel sonuçlar, değer işleme (value processing) bölgelerinde güçlü aktivite ile ilişkilidir.

• Ayrıca, farklı profil yatırımcıların beyin aktiviteleri birbirinden farklı çıktı.

  Bu çalışmanın önemi: laboratuvar dışı gerçek piyasada hormon ve beyin-bağlantılarını incelemiş olması.

Dopamin, öğrenme ve ödül sisteminde kritik rol oynar; özellikle pozitif beklenti hatası (prediction error) ile ilişkilendirilmiştir.

Yani beyin, “beklediğinden daha iyi bir sonuç” olduğunda dopamin salınımı ile ödüllendirme sinyali verir, bu da gelecekte benzer kararı tekrar almaya eğilim kazandırır.

Ayrıca, biyofiziksel modeller (örneğin Taiki Takahashi’nin çalışması) dopamin reseptör etkileşimleri ile risk iştahı arasında doğrudan bağlantılar önerir: dopaminerjik sistemin etkinliği düşük olduğunda risk alma davranışları artabilir.

Bir çalışma, katılımcıların salivar kortizol düzeylerini ölçüp 6 ay sonra zaman tercihlerine (gecikmiş ödülleri değerlendirme eğilimleri) bakmıştır.

• Erkeklerde yüksek stres hormonları, daha yüksek indiskont oranı (kısa vadeli tercih) ile ilişkilidir.

• Kadınlarda ise ilişki farklı yönlü çıkmıştır.

Bu, hormon düzeylerinin uzun vadeli yatırım davranışlarını da etkileyebileceğini düşündürür.

Kumar masasında “hemen sonuç” vardır; kazanç ya da kayıp anında hissedilir.
Yatırım ise uzun vadeli bir süreçtir; ödül beklentisi daha uzundur.
Dopamin sistemimiz, kısa vadeli beklentilere duyarlı olabilir , bu da hisse/spekülasyon davranışını tetikleyebilir.

Adrenalin ve dopaminin karışımı, hızlı karar verme baskısı yaratır.
Bu durumda yatırımcı, analiz yerine “el yordamıyla” al-sat yapabilir.
Bilimsel olarak, “içgüdü” ve “hızlı ödül beklentisi” devreye girer.

Finansal balonlarda çoğu kişi aynı yönde hareket eder.
Bu kolektif davranış, dopamin temelli ödül sistemlerinin birbirini beslemesinden kaynaklanabilir.
Yüksek getiri beklentisi, daha fazla yatırımcıyı çekebilir , bu da balonu şişirir.
fMRI çalışmaları, piyasa anomalileri ile ödül sistemi aktivasyonlarının ilişkili olabileceğini göstermiştir.

• 1720’de Isaac Newton, South Sea Company hisselerine yatırım yaptı.

• İlk etapta kar etti ancak piyasa iyice yükselince tekrar girdi ve sonunda büyük kayıplar yaşadı.

• Newton’un ünlü sözü:

  “Gök cisimlerinin hareketlerini hesaplayabiliyorum, ama insanların deliliğini asla.”

Bu olay, insan beyninin “kitle psikolojisi + beklenen kazanç + panik tepkisi” kombinasyonuna nasıl teslim olabileceğini gösterir.
Muhtemelen bu süreçte dopamin beklentisi, sonra kortizol yükselmesi ve panik çıkış etkili olmuştur.

• Birçok çalışma laboratuvar ortamında yapılmıştır; gerçek dünya koşulları farklıdır.

• Hormon-zeka ilişkisi karmaşıktır; tek hormon tek davranışı belirlemez.

• Bireysel farklılıklar (cinsiyet, genetik varyasyon, önceki deneyimler) önemlidir.

• Uzun dönem takip çalışmaları (prospektif) ile hormon düzeylerinin finansal başarıyla ilişkisi.

• Gerçek traderlarla saha çalışmaları (örneğin taşınabilir biyobelirteç ölçümleri).

• Biyofinans modellerine hormon parametreleri eklenmesi.

• Kişiselleştirilmiş finans eğitiminde “biyolojik farkındalık” modüllerinin kullanımı.

Yatırım ile kumar arasındaki sınır, sadece strateji ve bilgi farkında değil, aynı zamanda hormonların beyin üzerindeki etkisinde yatmaktadır.

• Dopamin, ödül beklentisi ve öğrenme sinyali

• Kortizol, stres ve riskten kaçınma

• Adrenalin, hızlı karar baskısı

• Serotonin, denge ve sabır

gibi hormonlar, bir yatırımcının ne zaman saldıracağını, ne zaman çekileceğini ve ne kadar sabredeceğini yönlendirebilir.

Finansal karar alma süreçlerini anlamada biyolojik bakış açısı, klasik modelleri tamamlayıcı bir yaklaşımdır.
Bu perspektif, hem bireysel yatırımcılara hem de finansal kurumlara yol gösterebilir.

Follow

Farcaster + Base + Lens: tum4y

X:tum4y4

Thank you for reading!